प्याज खेती गर्ने तरिका,लाग्ने रोग र तिनका समाधानहरू
प्याज खेती गर्ने प्रक्रिया ध्यानपूर्वक योजना बनाएर र उचित विधिहरू अपनाएर गर्न सकिन्छ। यहाँ प्याज खेतीको मुख्य चरणहरू र आवश्यक जानकारी प्रस्तुत गरिएको छ:
१. माटोको तयारी
•प्याजको लागि गहिरो, बलौटे वा दोमट माटो उपयुक्त हुन्छ।
•माटोको pH ६.५-७.५ को बीचमा हुनु पर्छ।
•खेत जोत्नुअघि गोबर मल वा कम्पोष्ट मल प्रयोग गरी माटोलाई उपजाऊ बनाउनुहोस्।
•माटो सफा गरी राम्रोसँग जोत्नुहोस् र गहिरो सुकिलो बनाउनुहोस्।
२. बीउ छनोट र रोपण
•रोग प्रतिरोधी र उच्च उत्पादन दिने जातको बीउ छनोट गर्नुहोस्।
•प्याजको बीउ नर्सरीमा छरछिमार रोपेर बिरुवा तयार गर्नुहोस्।
•बिरुवा ६-८ हप्ताको हुँदा मुख्य खेतमा सार्न उपयुक्त हुन्छ।
•बिरुवा रोप्दा १०-१५ से.मि.को दूरी र लाइनहरूमा २०-२५ से.मि.को दूरी कायम गर्नुहोस्।
३. सिंचाइ र मलखाद व्यवस्थापन
•बिरुवा रोपेको तुरुन्तै सिंचाइ गर्नुहोस्।
•७-१० दिनको अन्तरालमा सिंचाइ गर्नु पर्छ।
•आवश्यकताअनुसार नाइट्रोजन, फस्फोरस, र पोटासयुक्त मल प्रयोग गर्नुहोस्।
•जैविक मल प्रयोग गर्न सकिन्छ।
प्याज खेतीमा लाग्ने रोग र तिनका समाधानहरू
१. प्रमुख रोगहरू
(क) डाउनी मिल्ड्यू (Downy Mildew)
•लक्षण:
•पात पहेंलो भई सुक्न थाल्छ।
•पातमा बैजनी/कालो ढुसी देखिन्छ।
•नियन्त्रण उपायहरू:
•रोग प्रतिरोधी जात प्रयोग गर्नुहोस्।
•मेटालेक्सिल (Metalaxyl) वा म्यान्कोजेब (Mancozeb) फङ्गिसाइड प्रयोग गर्नुहोस्।
•बिरुवा बीचको दूरी राखेर राम्रो हावापास सुनिश्चित गर्नुहोस्।
(ख) प्याजको झुल रोग (Purple Blotch)
•लक्षण:
•पातमा बैजनी वा गाढा खैरो रंगका दाग देखिन्छन्।
•बिरुवा बिस्तारै मर्न थाल्छ।
•नियन्त्रण उपायहरू:
•क्लोरोथालोनिल (Chlorothalonil) वा प्रोपीकोनाजोल (Propiconazole) फङ्गिसाइड प्रयोग गर्नुहोस्।
•बेलुकी वा बिहानमात्र सिंचाइ गर्नुहोस्।
(ग) ब्याक्टेरियल ब्लाइट (Bacterial Blight)
•लक्षण:
•पातको किनारामा पानीले भिजेजस्तो दाग।
•बिस्तारै पात सुकेर नष्ट हुन्छ।
•नियन्त्रण उपायहरू:
•खेतको नजिकै पानी जम्न नदिनुहोस्।
•प्रतिरोधी जातको प्रयोग गर्नुहोस्।
•खेतमा तामाको स्प्रे (Copper-based fungicides) गर्नुहोस्।
२. प्रमुख कीराहरू
(क) थ्रिप्स (Thrips)
•लक्षण:
•पात पहेंलो र चाउरिन्छ।
•कीराहरू पातको रस चुस्छन्।
•नियन्त्रण उपायहरू:
•जैविक रूपमा नीमको तेल (Neem oil) छर्किनुहोस्।
•थायामेथोक्साम (Thiamethoxam) जस्ता कीटनाशक प्रयोग गर्नुहोस्।
(ख) प्याजको मकुना (Onion Maggot)
•लक्षण:
•जरामा सानो किरा (लार्भा) पाइन्छ।
•बिरुवा मर्न थाल्छ।
•नियन्त्रण उपायहरू:
•खेतमा समय समयमा माटो उल्ट्याउनुहोस्।
•फाइप्रोनिल (Fipronil) वा क्लोरपाइरिफोस (Chlorpyrifos) छर्किनुहोस्।
(ग) कट वर्म (Cut Worm)
•लक्षण:
•बिरुवाको तल्लो भाग खाएर बोटलाई सिध्याउँछ।
•नियन्त्रण उपायहरू:
•खेतमा बिहान चरा वा कीरा खाने जैविक उपाय अपनाउनुहोस्।
•क्लोरपाइरिफोस (Chlorpyrifos) स्प्रे गर्नुहोस्।
थप रोकथामका उपायहरू
1.समयमै निन्दा गर्नुहोस्:
•झारबाट रोग/कीराको फैलावट रोक्नुपर्छ।
2.फसल चक्र अपनाउनुहोस्:
•लगातार एउटै खेतमा प्याज नरोप्नुहोस्।
3.सफा सिंचाइ पानी प्रयोग गर्नुहोस्।
4.बिरुवामा रोग वा कीरा देखिनासाथ तुरुन्त नियन्त्रण गर्नुहोस्।
५. थोपा (थिनिङ) र निन्दा नियन्त्रण
•जरालाई बढी ठुलो बनाउन बिरुवा बीचको दूरी नियमित गर्नुहोस्।
•बोटछेउका झार नष्ट गर्नुपर्छ।
६. फसल काट्ने समय र विधि
•प्याज रोपेको ३-४ महिना पछि पाक्न सुरु हुन्छ।
•प्याजको पात पहेँलो र सुख्खा हुन थालेपछि फसल थन्काउने संकेत हुन्छ।
•प्याज खनजोत गरेर सावधानीपूर्वक निकाल्नुपर्छ।
७. भण्डारण
•प्याजलाई चिस्यानमुक्त ठाउँमा राख्नुहोस्।
•सुक्खा ठाउँमा, राम्रो हावापास हुने गरी ढुवानी र भण्डारण गर्नु उचित हुन्छ।
अझै राम्रो उत्पादनका लागि सुझाव
•स्थानीय जलवायु अनुसार प्याजको सही प्रजाति छान्नुहोस्।
•समयमा सिंचाइ र मलखाद व्यवस्थापन गर्नुहोस्।
•बजार व्यवस्थापन र लागत विश्लेषण गर्नुपर्छ।