लोप हुने अवस्थामा पुगेको परम्परागत ठेकी

ठेकी नेपाली संस्कृतिको एक अभिन्न अंग हो। यो विशेष प्रकारको काठबाट बनेको, दूध मथ्न र दही जमाउन प्रयोग गरिने भाँडो हो। प्रायः दार, गुराँस, काफल जस्ता हलुका तर बलिया काठबाट ठेकी बनाइन्छ। यसलाई एउटै काठको मुढोलाई खोपेर बनाइने हुनाले यसमा कुनै जोड हुँदैन, जसले गर्दा यो टिकाउ हुन्छ।

ठेकी बनाउन विशेष सीप र कला चाहिन्छ। ठेकीमा मदानी (मन्थन गर्ने काठको औजार) को सहायताले दूध मथेर मोही र नौनी घिउ निकालिन्छ। साथै, यसमा दही जमाउने र घिउ राख्ने काम पनि गरिन्छ। काठको प्राकृतिक गुणले गर्दा ठेकीमा जमाइएको दही र मोहीको स्वाद विशेष मीठो र स्वादिलो हुन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ।

नेपाली ग्रामीण जीवनशैलीमा ठेकीको महत्वपूर्ण स्थान छ। पूजाआजा तथा शुभकार्यहरूमा ठेकीमा राखिएको दही, मोही आदिलाई पवित्र मानिन्छ। आधुनिक सामग्रीको प्रयोग बढे तापनि परम्परागत ठेकीको महत्व र पहिचान आज पनि कायम छ र यसले हाम्रो मौलिकता र परम्परालाई जीवन्त राखेको छ।

पछिल्लो समय परम्परागत ठेकीको प्रयोग घट्दै गएको छ र यो साँच्चिकै लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ। यसका केही प्रमुख कारणहरू र प्रभावहरू छन्:

आधुनिक भाँडाकुँडाको बिगबिगी: बजारमा सहजै पाइने प्लास्टिक, स्टिल र आल्मुनियमका भाँडाहरू तुलनात्मक रूपमा सस्ता, हलुका र सफा गर्न सजिला हुन्छन्। यसले गर्दा ठेकीको प्रयोग घट्दै गएको छ।

बदलिँदो जीवनशैली: गाउँघरमा पशुपालनमा आएको कमी, सहरतर्फको बसाइँसराइ, र तयारी दूध-दहीको सहज उपलब्धताले पनि ठेकीको आवश्यकता कम हुँदै गएको छ।

सीपको अभाव: ठेकी बनाउने सीप भएका कालीगढहरूको संख्या पनि घट्दै जानु र नयाँ पुस्ताले यो परम्परागत सीप नसिक्नु अर्को चिन्ताको विषय हो। ठेकी बनाउन विशेष प्रकारको काठ छान्नुपर्ने र त्यसलाई खोप्न धेरै समय र मेहनत लाग्ने हुँदा यो कामप्रति आकर्षण घटेको छ।

मर्मतसम्भारमा कठिनाइ: काठको ठेकीलाई सफा राख्न र राम्रो अवस्थामा टिकाउन अलि बढी ध्यान दिनुपर्छ, जुन आजको व्यस्त जीवनमा धेरैलाई झन्झटिलो लाग्न सक्छ।

यसका प्रभावहरू:

मौलिक संस्कृतिको ह्रास: ठेकी केवल एउटा भाँडो मात्र नभई हाम्रो मौलिक संस्कृति, परम्परा र पहिचानको एक हिस्सा हो। यसको लोप हुनुले हाम्रो सांस्कृतिक धरोहरमा क्षति पुग्छ।

परम्परागत ज्ञान र सीपको अन्त्य: ठेकी बनाउने विशिष्ट कला र ज्ञान पनि यससँगै लोप हुने खतरा बढेको छ।

स्वाद र पौष्टिकतामा असर: धेरैले विश्वास गर्छन् कि ठेकीमा जमाइएको दही र मोहीको स्वाद अन्य भाँडाको तुलनामा विशेष र उत्तम हुन्छ। काठको प्राकृतिक गुणले गर्दा यसमा केही फरक पौष्टिक तत्व पनि हुन सक्छन्, जुन अब हराउँदैछ।

#krishisuchana #krishinews