‘गरिबको खाना’ गिठ्ठा: नेपालमा अपहेलित, जापान र बेलायतमा भोजनको आधार
काठमाडौं
परम्परागत प्रयोग घट्दै
विगतमा चेपाङ आदिवासी समुदायको खाद्य संस्कृतिमा गिठ्ठाको महत्त्वपूर्ण स्थान थियो। उनीहरू जंगलबाट गिठ्ठा खोजेर ल्याउँथे र त्यसको तितोपन हटाउन खरानी पानीमा उमालेर तरकारीको रूपमा प्रयोग गर्थे। धेरै मात्रामा जम्मा हुँदा यसबाट छ्याङजस्तो परम्परागत पेय पदार्थसमेत बनाइन्थ्यो। तर, “अहिले जंगलमा गएर कसले दुःख गरोस्?” भन्ने बदलिँदो मानसिकता र आधुनिक जीवनशैलीका कारण यसको प्रयोग लगभग हराइसकेको छ।
विश्वव्यापी महत्त्व र बढ्दो माग
विश्वभर गिठ्ठाका करिब ६०० प्रजाति पाइन्छन्। पश्चिम अफ्रिकामा यो प्रमुख खाद्य बालीमध्ये एक हो भने यसमा पाइने पौष्टिक तत्वकै कारण जापान र बेलायतजस्ता देशका भान्सामा समेत यो लोकप्रिय बन्दै गएको छ। तर, नेपालमा भने यसको अपार सम्भावना भएर पनि यसको व्यावसायिक खेती र प्रवर्द्धन हुन सकेको छैन।
स्वास्थ्यको खजाना: किन खाने गिठ्ठा?
गिठ्ठा केवल पेट भर्ने आहार मात्र नभई पोषणको खानी हो। यसमा पाइने तत्त्वहरूले मानव स्वास्थ्यमा पार्ने सकारात्मक प्रभावहरू निम्न छन्:
उच्च पोषण: शरीरलाई ऊर्जा दिने कार्बोहाइड्रेट र पाचन क्रियालाई स्वस्थ राख्ने फाइबर (रेशादार पदार्थ) प्रचुर मात्रामा पाइन्छ।
पाचन प्रणालीमा सुधार: यसको सेवनले कब्जियतको समस्या समाधान गर्छ र कोलेस्ट्रोलको मात्रा घटाउन मद्दत गर्छ।
भिटामिनको स्रोत: भिटामिन ‘बी’ कम्प्लेक्स र विशेषगरी गर्भवती महिलाका लागि अत्यावश्यक फोलिक एसिड यसमा पाइन्छ।
खनिज पदार्थ: शरीरलाई चाहिने म्याग्नेसियम, पोटासियम र लौह तत्व (आइरन) जस्ता सूक्ष्म पोषक तत्वको यो राम्रो स्रोत हो।
खाद्य तथा पोषणविद्हरूका अनुसार गिठ्ठाप्रतिको संकुचित दृष्टिकोण परिवर्तन गरी यसलाई भोजनमा पुनःस्थापित गर्नु आवश्यक छ। यसो गर्दा एकातिर हाम्रो स्वास्थ्यमा सुधार आउँछ भने अर्कोतिर परम्परागत ज्ञान र खाद्य संस्कृतिको पनि संरक्षण हुने देखिन्छ।