३५ हजार मूल्य पर्ने आधुनिक फ्लो-हाइभमेलिफेरा घार
फ्लो-हाइभ मौरीपालनको दुनियाँमा एक क्रान्तिकारी प्रविधि हो, जसले मह काढ्ने प्रक्रियालाई अत्यन्तै सरल र सहज बनाएको छ। यो अष्ट्रेलियाका एक पिता-पुत्र, स्टुअर्ट र सिडर एन्डरसनले आविष्कार गरेका हुन्। यो विशेष गरी युरोपेली मौरी, अर्थात् एपिस मेलिफेरा (Apis mellifera) का लागि डिजाइन गरिएको हो, जुन नेपालमा पनि भित्रिएको छ तर मूल्य धेरै महँगो छ। यसको अनुमानित मूल्य लगभग ३५ हजार रहेको छ।
फ्लो-हाइभको मुख्य विशेषता भनेको घार नखोलीकनै, मौरीलाई कम तनाव दिएर सिधै मह निकाल्न सकिनु हो। यसलाई “धाराबाट मह थाप्ने” (Honey on Tap) प्रविधि पनि भनिन्छ।
यसले कसरी काम गर्छ ?
फ्लो-हाइभको कार्यप्रणाली यसको विशेष प्रकारको फ्रेममा निर्भर गर्दछ, जसलाई ‘फ्लो-फ्रेम’ भनिन्छ।
मह भर्ने प्रक्रिया: मौरीहरूले सामान्य घारमा जस्तै फ्लो-फ्रेमका प्लास्टिकबाट बनेका कोठाहरूमा मह भर्छन् र त्यसलाई मैनले टाल्छन् (Capping)।
मह निकाल्ने बेला: जब फ्रेम महले भरिन्छ, मौरीपालकले घारको बाहिरपट्टि रहेको एउटा विशेष ह्यान्डल (Flow Key) लाई घुमाउँछन्।
कोठाको विभाजन: ह्यान्डल घुमाउना साथ फ्रेमभित्र रहेका महका कोठाहरू ठाडो रूपमा विभाजित हुन्छन्। यसले गर्दा मह बग्नका लागि एउटा च्यानल (नली) बन्छ।
महको प्रवाह: गुरुत्वाकर्षण (Gravity) को कारणले मह ती च्यानलहरू हुँदै तलतिर बग्न थाल्छ र घारको बाहिर जोडिएको पाइपबाट सिधै भाँडोमा जम्मा हुन्छ।
प्रक्रियाको अन्त्य: मह निकालिसकेपछि ह्यान्डललाई फेरि पुरानै अवस्थामा फर्काइन्छ। यसले गर्दा कोठाहरू फेरि जोडिएर मौरीले काम गर्न मिल्ने बन्छन्। मौरीहरूले ती खाली कोठाहरू सफा गरेर फेरि मह भर्न थाल्छन्।
फ्लो-हाइभका मुख्य विशेषताहरू:
फ्लो-फ्रेम (Flow Frames): यो नै यस घारको मुटु हो। यो आंशिक रूपमा बनेको प्लास्टिकको चाका हो, जसलाई मौरीले पूरा गर्छन्।
अवलोकन झ्याल (Observation Window): घारको छेउमा पारदर्शी झ्याल हुन्छ, जसबाट घार नखोलीकनै मौरीको गतिविधि र मह भरिएको छ कि छैन भनेर हेर्न सकिन्छ।
मह निकाल्ने प्रणाली (Honey Tapping System): विशेष साँचो (Key) र पाइपको मद्दतले मह सजिलै बाहिर निकाल्न सकिन्छ।
मानक घारसँग अनुकूलता: फ्लो-हाइभको माथिल्लो भाग (Super) लाई परम्परागत ल्याङ्स्ट्रोथ (Langstroth) घारको तल्लो भाग (Brood Box) माथि पनि राख्न सकिन्छ।
फाइदाहरू :
सजिलो मह काढ्ने प्रक्रिया: मह काढ्नका लागि चाका निकाल्ने, मैन पन्छाउने (uncapping), र महदानी (extractor) मा घुमाउने जस्ता झन्झटिला कामहरू गर्नु पर्दैन।
मौरीलाई कम तनाव: घार खोल्नु नपर्ने र धूवाँ लगाउनु नपर्ने हुँदा मौरीहरूलाई निकै कम तनाव हुन्छ। यसले मौरीलाई शान्त राख्छ।
स्वच्छ र शुद्ध मह: मह सिधै चाकाबाट भाँडोमा खस्ने हुँदा यो हावा, धूलो र अन्य फोहोरको सम्पर्कमा आउँदैन, जसले गर्दा मह एकदमै स्वच्छ हुन्छ।
समयको बचत: परम्परागत तरिकाभन्दा मह काढ्न निकै कम समय लाग्छ।
शौकिया र नयाँ मौरीपालकका लागि उत्तम: यसको सरलताका कारण यो सानो स्तरमा वा रहरले मौरी पाल्नेहरूका लागि निकै आकर्षक छ।
बेफाइदा तथा चुनौतीहरू:
महँगो: फ्लो-हाइभ परम्परागत मौरी घारभन्दा निकै महँगो हुन्छ। यसको सुरुवाती लगानी धेरै छ।
प्लास्टिकको प्रयोग: धेरै मौरीपालकहरू प्राकृतिक सामग्री (काठ र मैन) मन पराउँछन्। फ्लो-फ्रेममा प्लास्टिकको प्रयोग उनीहरूका लागि रुचिकर नहुन सक्छ।
पूर्ण मौरी व्यवस्थापनको आवश्यकता: फ्लो-हाइभले मह काढ्ने काम मात्र सजिलो बनाउँछ। तर, मौरीको स्वास्थ्य, रोग (जस्तैः भ्यारोआ माइट), र रानुको अवस्था जाँच्नका लागि घार खोल्नै पर्छ। यो ‘लगायो र छोड्दियो’ प्रणाली होइन।
चिसो मौसममा समस्या: चिसो ठाउँमा मह बाक्लो हुन सक्छ, जसले गर्दा मह बग्न गाह्रो हुन सक्छ।
सफा-सफाई: कहिलेकाहीँ मौरीले फ्लो-फ्रेमका च्यानलहरू राम्ररी सफा नगर्दा समस्या आउन सक्छ।
नेपालको सन्दर्भमा उपयुक्तता:
शहरी र शौकिया मौरीपालन: नेपालका शहरी क्षेत्रमा वा घर बगैँचामा रहरले मौरी पाल्नेहरूका लागि यो एक उत्कृष्ट विकल्प हुन सक्छ।
पर्यटन र शिक्षा: रिसोर्ट, होटल, वा शैक्षिक संस्थाहरूले पर्यटक र विद्यार्थीहरूलाई आकर्षित गर्न र मौरीपालनबारे सिकाउन यो प्रविधि प्रयोग गर्न सक्छन्।
व्यावसायिक मौरीपालन: ठूलो मात्रामा व्यावसायिक मौरीपालन गर्ने किसानहरूका लागि यसको उच्च लागत एक प्रमुख बाधा हो। परम्परागत विधि नै उनीहरूका लागि लागत-प्रभावी हुन सक्छ।