नेपालमा सिलटिमुर: सुनौलो अवसर बोकेको सुगन्धित मसला

सिलटिमुर (वैज्ञानिक नाम: Zanthoxylum armatum), जसलाई टिमुर पनि भनिन्छ, नेपालको मध्य-पहाडी क्षेत्रमा पाइने एक सुगन्धित र बहुमूल्य मसला हो। यसको स्वाद हल्का पिरो र कागतीको जस्तो टर्रो हुन्छ, जसले नेपाली परिकार, विशेषगरी अचार, चटनी र मासुका परिकारलाई अनुपम स्वाद र बास्ना दिन्छ। पछिल्लो समय यसको महत्व र माग घरेलु तथा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा बढ्दै गएको छ, जसले गर्दा यो नेपाली किसानहरूका लागि एक महत्वपूर्ण नगदे बाली बन्न पुगेको छ।

सिलटिमुर खेती:

सिलटिमुरको खेती गर्न निकै सजिलो छ। यो समुद्र सतहबाट करिब १,००० देखि २,५०० मिटरको उचाइमा राम्रोसँग फस्टाउँछ। यसको सबैभन्दा राम्रो पक्ष भनेको यसलाई धेरै मलिलो जमिन चाहिँदैन। गाउँघरका बाँझो, पाखो र भिरालो जमिनमा पनि यसको खेती सफलतापूर्वक गर्न सकिन्छ। यसलाई धेरै स्याहारको आवश्यकता पर्दैन र रोगकिरा पनि कम लाग्छ। सामान्यतया भाद्र-असोज महिनामा यसका दानाहरू टिप्न तयार हुन्छन्। कम लगानी र थोरै मेहेनतमा राम्रो आम्दानी लिन सकिने भएकाले यो ग्रामीण किसानहरूका लागि निकै आकर्षक बाली हो।

सिलटिमुरको महत्व:

१. आर्थिक महत्व: सिलटिमुर किसानहरूका लागि आयआर्जनको भरपर्दो स्रोत हो। घरेलु बजारमा यसको उच्च माग र राम्रो मूल्य भएकाले यसले ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउन मद्दत गरेको छ।

२. खानपान र सांस्कृतिक महत्व: नेपाली भान्सामा सिलटिमुरको छुट्टै स्थान छ। यसको अद्वितीय स्वादले अचार र अन्य परिकारलाई विशेष बनाउँछ। यो नेपाली खानपान संस्कृतिको एक अभिन्न अंग हो।

३. औषधीय महत्व: परम्परागत रूपमा सिलटिमुरलाई पेटको समस्या, दाँतको दुखाइ र अपच जस्ता समस्याहरूको उपचारका लागि प्रयोग गरिन्छ। आधुनिक विज्ञानले पनि यसमा एन्टिअक्सिडेन्ट र विभिन्न स्वास्थ्यवर्द्धक तत्वहरू पाइने पुष्टि गरेको छ।

बजार र सम्भावना:

नेपालको घरेलु बजारमा सिलटिमुरको माग सधैं उच्च रहन्छ। होटल, रेस्टुरेन्टदेखि हरेक घरको भान्सासम्म यसको प्रयोग हुन्छ। तर, यसको सम्भावना घरेलु बजारमा मात्र सीमित छैन।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा, विशेषगरी युरोप, अमेरिका र जापानजस्ता देशहरूमा यसको माग तीव्र गतिमा बढिरहेको छ। यसको अनौठो स्वादका कारण ठूला-ठूला रेस्टुरेन्टहरूले यसलाई विशेष मसलाको रूपमा प्रयोग गर्छन्। साथै, यसबाट निकालिने सुगन्धित तेल (Essential Oil) को प्रयोग अत्तर, सौन्दर्य सामग्री र औषधि बनाउनमा समेत हुन्छ, जसको अन्तर्राष्ट्रिय बजार मूल्य निकै उच्च छ।

सिलटिमुर नेपालको लागि केवल एक मसला मात्र नभई आर्थिक समृद्धिको ढोका खोल्न सक्ने एक महत्वपूर्ण बाली हो। यदि सरकार र निजी क्षेत्रले यसको व्यवस्थित खेती, प्रशोधन र बजारीकरणमा ध्यान दिने हो भने यसले हजारौं किसानहरूको जीवनस्तर उकास्न र देशको निर्यात व्यापारमा ठूलो योगदान पुर्‍