नेपालमा अकबरे खुर्सानी खेती ,रोग र कीराको नियन्त्रण
अकबरे खुर्सानी (Nepali round chili), जुन डल्ले खुर्सानी वा अलैंची खुर्सानी भनेर पनि चिनिन्छ, नेपालका पहाडी क्षेत्रमा लोकप्रिय एक विशेष खुर्सानी हो। यसको तीखो स्वाद र मनमोहक सुगन्धका कारण यसको बजारमा उच्च माग छ। नेपालमा विशेष गरी इलाम, पाँचथर, ताप्लेजुङ, धनकुटा, र कास्की लगायतका पहाडी जिल्लाहरूमा यसको खेती सफलतापूर्वक हुँदै आएको छ। यदि सही स्याहार र व्यवस्थापन गरियो भने, अकबरे खुर्सानीले कृषकहरूलाई राम्रो आम्दानी दिन सक्छ।
अकबरे खुर्सानी खेती कसरी गर्ने?
१. माटो र हावापानी
•माटो: अकबरे खुर्सानी खेतीका लागि राम्रो निचोर भएको दोमट माटो उपयुक्त हुन्छ। माटोको pH ५.५ देखि ६.५ को बीचमा हुनुपर्छ।
•हावापानी: १५ देखि ३० डिग्री सेल्सियस तापक्रम यसको लागि उत्तम हो। यो मध्यम गर्मी र पर्याप्त घाम चाहिन्छ। चिसो क्षेत्रमा बढी उत्पादन हुन्छ।
२. नर्सरीमा बिरुवा तयार पार्ने
•अकबरे खुर्सानीको बीउ फागुन-चैत्र महिनामा नर्सरीमा रोपेर बिरुवा तयार पारिन्छ।
•बीउ राख्नुअघि तिनलाई फुङ्गिसाइडमा १-२ घण्टा भिजाएर राख्दा रोगको सम्भावना कम हुन्छ।
•बीउलाई १५-२० दिनमा टुसा पलाएपछि, बिरुवा झिकेर खेतमा रोप्न सकिन्छ।
३. बिरुवा रोप्ने र खेत तयार गर्ने
•बिरुवा रोप्नुअघि ४५ से.मी. गहिरा र चौडा गड्ढा खनेर सडेको गोबर मल र कम्पोस्ट राख्नुपर्छ।
•बिरुवाहरू बीचको दूरी ६०-७५ से.मी. र लाइनको दूरी ७५-९० से.मी. राख्नुपर्छ।
•मनसुन सुरु हुनुभन्दा अगाडि रोपाइँ गर्नु राम्रो हुन्छ।
अकबरे खुर्सानीमा लाग्ने प्रमुख रोगहरू र तिनको नियन्त्रण
१. पातको दाग रोग (Leaf Spot Disease)
•लक्षण: पातमा खैरो वा कालो बिन्दुहरू देखिन्छन्। पात पहेँलो हुँदै झर्छ।
•नियन्त्रण:
•रोगी पातहरू तुरुन्तै हटाउने।
•तामा (Copper)-आधारित फङ्गिसाइड (जस्तै, बोर्डो मिक्सचर) छर्किनु।
•राम्रो हावा आवतजावत हुने गरी बिरुवाको बीचको दूरी कायम राख्ने।
२. ढुस्से रोग (Anthracnose)
•लक्षण: फलमा कालो दाग देखा पर्नु र कुहिनु।
•नियन्त्रण:
•रोगी फल हटाउने र नष्ट गर्ने।
•जैविक फङ्गिसाइड जस्तै ट्राइकोडर्मा वा तामाको फङ्गिसाइड प्रयोग गर्ने।
३. जराको कुहिने रोग (Root Rot)
•लक्षण: बिरुवा सुकेर मर्न थाल्छ। जराको छेउमा कालो दाग हुन्छ।
•नियन्त्रण:
•राम्रो निस्कासन भएको माटोमा बिरुवा रोप्ने।
•सड्ने बोटहरू तुरुन्त हटाउने।
•जैविक ट्राइकोडर्मा को प्रयोग गर्ने।
अकबरे खुर्सानीमा लाग्ने प्रमुख कीरा र तिनको नियन्त्रण
१. एफिड्स (Aphids)
•लक्षण: पातको रस चुसी बिरुवा कमजोर बनाउने। पात सुक्ने र मोडिने।
•नियन्त्रण:
•पातमा साबुन पानी छर्किनु।
•नीम तेल (Neem oil) छर्किनु।
•लसुन र मरिचको झोल छर्किनु पनि प्रभावकारी हुन्छ।
२. सेतो फदङ्ग्रा (Whiteflies)
•लक्षण: पातको रस चुसी बिरुवालाई कमजोर बनाउने। पात पहेँलो हुन्छ।
•नियन्त्रण:
•पेपरमिन्ट तेल वा नीम तेल छर्किनु।
•पातलाई पानीले धोएर सफा गर्ने।
३. फल बोरर कीरा (Fruit Borer)
•लक्षण: फलको भित्र प्वाल पारेर क्षति पुर्याउँछ।
•नियन्त्रण:
•संक्रमित फल तुरुन्तै टिपेर नष्ट गर्ने।
•जैविक कीटनाशक बेसिलस थुरिन्जिएन्सिस (Bacillus thuringiensis) प्रयोग गर्ने।
•फेरोमोन ट्र्याप प्रयोग गरी कीराको संख्या घटाउने।
जैविक नियन्त्रणका उपायहरू
नीम तेल: हरेक १५ दिनमा नीम तेल छर्किदा विभिन्न कीरा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ।
लसुन-खोर्सानीको झोल: कीरा भगाउन प्राकृतिक उपायको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
इन्क्युरेन्सन प्लान्ट: केही फुलपाती जस्तै तुलसी, धनिया, र प्याजको बिरुवा खुर्सानीको वरपर रोपेर कीरा भगाउन सकिन्छ।
खेतीमा अन्य ध्यान दिनुपर्ने कुराहरू
•मलजल: जैविक मल जस्तै गोबर, कम्पोस्ट प्रयोग गर्दा उत्पादन राम्रो हुन्छ।
•सिंचाइ: बिरुवा रोपेको २ हप्ता पछि हप्तामा एक पटक सिंचाइ गर्नु राम्रो हुन्छ। अत्यधिक पानी हाल्नाले जराको कुहिने समस्या हुनसक्छ।
•गोडमेल: नियमित रूपमा खेत सफा राख्दा रोग र कीराको सम्भावना घट्छ।
नेपालमा अकबरे खुर्सानी खेतीले राम्रो आर्थिक सम्भावना छ। सही स्याहार, जैविक प्रविधि, र रोग-कीरा व्यवस्थापनमा ध्यान दिएमा उत्पादन राम्रो हुने र स्थानीय तथा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उच्च मूल्य पाउन सकिन्छ। जैविक विधि प्रयोग गर्दा वातावरणमैत्री र स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक हुन्छ।