ढिकी: नेपाली गाउँको आत्मा झल्काउने परम्परागत चिज

ढिकी नेपाली समाजको एउटा पुरानो, तर अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण घरायसी उपकरण हो। जब बिजुली, मिक्सर थिएनन्, त्यसबेला ढिकी नै थियो—गाउँघरको चुलोचौकामा अन्न पिस्ने, परिवार पाल्ने एक भरपर्दो साधन।

संरचना र बनावट

ढिकी प्रायः साल, खैर, कटुस जस्ता बलिया र टिकाउ काठबाट बनाइन्छ। यसको बनावट एकदमै सानो देखिए पनि काम भने गज्जबको।

• दुई भाग हुन्छ:
  • एउटा भागमा खुट्टा राख्ने लठ्ठी हुन्छ, जुन माथि तल गरेर चलाइन्छ।
  • अर्को भागमा अन्न राखिन्छ, जुन काठको टाउकोले थिचिँदै जान्छ।

कसरी चलाइन्छ?

ढिकी चलाउन सीप चाहिन्छ। खुट्टाले सन्तुलन मिलाउँदै थिच्दा टाउको उफ्रिन्छ र अन्न पिसिन्छ।

शरीर थकाइ लाग्दैन भन्न सकिन्न, तर मेहनतसँगै मिठास पनि मिसिन्छ—किनभने यही ढिकीमा पिसिएको गहुँको पीठो, कोदोको आटा, मकैको झोलमा साँचो स्वाद हुन्थ्यो।

सामाजिक महत्व

ढिकी नारी श्रम र आत्मनिर्भरताको प्रतिक थियो। बिहानको झुल्के घाममा आमाहरूको गुञ्जिने गीतसँगै ढिकीको ‘ठकठक’ आवाज गाउँको शान्त वातावरणमा संगीत झैँ बज्थ्यो।

आजको दिनमा?

आजका दिनमा ढिकी विरासत बनेको छ। कतिपय घरमा सजावटको रूपमा राखिएको छ, कतै संग्रहालयमा भेटिन्छ। तर अझै केही गाउँमा त गहुँ पिस्न, च्याख्ला निकाल्न, वा विशेष परिकार बनाउँदा ढिकीको सहारा लिइन्छ।

ढिकी केवल पिस्ने औजार होइन—यो हाम्रो संस्कार, हाम्रो संस्कृति, र हाम्रो विगतसँग जोडिएको भावनात्मक सम्पत्ति हो।