ओखर खेती: सरल सहज तरिका, समस्या, बजार र उपयुक्त जात
ओखर, आफ्नो पौष्टिक गुण र आर्थिक महत्वका कारण नेपालका पहाडी तथा उच्च पहाडी क्षेत्रका लागि एक उत्तम फलफूल खेती हो। यसको खेतीबाट किसानहरूले राम्रो आयआर्जन गर्न सक्छन्। आउनुहोस्, ओखर खेतीका विविध पक्षबारे छोटो र मिठो जानकारी लिऔं:
१. ओखर खेती गर्ने सरल सहज तरिका:
हावापानी र माटो: ओखरलाई चिसो र समशीतोष्ण हावापानी चाहिन्छ। समुद्री सतहबाट १५०० देखि ३००० मिटरसम्मको उचाइ यसका लागि उपयुक्त हुन्छ। राम्रो निकास भएको, मलिलो, र दोमट माटो उत्तम मानिन्छ।माटोको pH ६ देखि ७.५ को बीचमा हुनुपर्छ।
जात छनोट: राम्रो उत्पादनका लागि उन्नत र स्थानीय हावापानी सुहाउँदो जात छनोट गर्नु महत्वपूर्ण हुन्छ। कलमी गरिएका बिरुवा छिटो फल्छन् र गुणस्तर पनि राम्रो हुन्छ।
जग्गा तयारी र खाडल: जग्गालाई राम्ररी खनजोत गरी झारपात हटाउनुपर्छ। सामान्यतया ८x८ मिटर देखि १०x१० मिटरको दूरीमा १x१x१ मिटरको खाडल खन्नुपर्छ।
मलखाद: खाडल खन्दा निस्केको माटोमा प्रति खाडल २०-२५ केजी राम्ररी पाकेको गोबर मल, १ केजी हड्डीको धुलो (यदि उपलब्ध भए) र आवश्यकता अनुसार रासायनिक मल मिलाएर खाडल पुर्नुपर्छ।
बिरुवा रोपण: सामान्यतया मंसिर-माघ महिना (सुषुप्त अवस्था) बिरुवा रोप्न उपयुक्त समय हो। बिरुवा रोप्दा कलमी गरेको भाग जमिनभन्दा माथि पार्नुपर्छ र रोपेपछि तुरुन्त हल्का सिँचाइ दिनुपर्छ।
हेरचाह:
सिँचाइ: सुख्खा समयमा र बोट सानो हुँदा नियमित सिँचाइ आवश्यक पर्छ।
झारपात नियन्त्रण: बोटको वरिपरि सफा राख्नुपर्छ।
मलखाद: प्रत्येक वर्ष बोटको उमेर र आवश्यकताअनुसार मल दिनुपर्छ।
काँटछाँट: बोटलाई उचित आकार दिन, रोगी हाँगा हटाउन र उत्पादन बढाउन नियमित काँटछाँट गर्नुपर्छ।
२. के कस्तो समस्या आउँछ?
रोग किरा: एन्थ्राक्नोज, डाँठ र जरा कुहिने रोग, साथै लाही किरा, खपटे किरा, फल कुहाउने औंसा जस्ता किराले सताउन सक्छन्।
तुषारो: फूल फुल्ने र फल लाग्ने समयमा तुषारो पर्दा उत्पादनमा क्षति पुग्न सक्छ।
जंगली जनावर ,चरा आदिले साना बिरुवा र फल नष्ट गर्न सक्छन्।
ढिलो फल्ने: बीजु बिरुवाबाट लगाइएको ओखर ढिलो फल्छ (७-१० वर्ष)। कलमी बिरुवा ३-५ वर्षमा फल्न थाल्छन्।
परागणको समस्या: केही जातमा भाले र पोथी फूल फरक समयमा फुल्ने हुँदा परागणको समस्या हुन सक्छ। यसका लागि उपयुक्त परागसेचक (पोलिनाइजर) जात लगाउनुपर्छ।
३. बजार कस्तो छ?
नेपालमा ओखरको बजार निकै राम्रो छ। अधिकांश ओखर विदेशबाट आयात हुने भएकाले स्वदेशी उत्पादनको ठूलो माग छ।
उच्च माग: ओखर स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक भएकाले यसको माग शहरी क्षेत्रमा बढ्दो छ।
राम्रो मूल्य: स्वदेशी र ताजा ओखरले बजारमा राम्रो मूल्य पाउँछ।
आयात प्रतिस्थापन: स्थानीय उत्पादनले आयात घटाउन मद्दत गर्छ।
प्रशोधन: ओखरको तेल र अन्य परिकार बनाएर थप मूल्य अभिवृद्धि गर्न सकिन्छ।
४. नेपालको हावापानीमा सबैभन्दा राम्रो कुन जातको ओखर हो?
नेपालको हावापानीमा विभिन्न जातका ओखर सफल भएका छन्। तथापि, व्यावसायिक खेतीका लागि केही उन्नत जातहरू बढी उपयुक्त मानिन्छन्:
चाण्डलर (Chandler): यो पातलो बोक्रा भएको, गुदी धेरै भएको, ढिलो फुल्ने (तुषारोबाट बच्ने) र अत्यधिक उत्पादन दिने जात हो। यो हाल विश्वमै लोकप्रिय छ र नेपालका लागि पनि अत्यन्तै सम्भावना बोकेको जात हो।
हार्टले (Hartley): यो पनि राम्रो उत्पादन दिने, मध्यम आकारको फल भएको पुरानो र स्थापित जात हो।
फ्रेंक्वेट (Franquette): यो चाण्डलर जस्ता जातका लागि राम्रो परागसेचक (पोलिनाइजर) को रुपमा काम गर्छ र आफैंमा पनि ढिलो फुल्ने र राम्रो गुणस्तरको फल दिने जात हो।
केही स्थानीय जातहरू: नेपालका विभिन्न पहाडी जिल्लामा स्थानीय रूपमा राम्रो उत्पादन दिने र स्वादिला ओखरका बोटहरू पनि पाइन्छन्। यद्यपि व्यावसायिक र निर्यातमुखी खेतीका लागि माथि उल्लिखित उन्नत जात नै सिफारिस गरिन्छ।
ओखर दीर्घजीवी फलफूल भएकाले सुरुमा धैर्यता चाहिन्छ।
सुरुवाती वर्षहरूमा अन्तरबालीको रूपमा अन्य तरकारी वा दलहन खेती गर्न सकिन्छ।
सफल खेतीका लागि कृषि प्राविधिक वा अनुभवी किसानसँग सल्लाह लिनु राम्रो हुन्छ।