गाउँ घरको काठे हलो र जुवा: माटो र पौरखको जीवन्त कथा
आहा ! गाउँ घरको काठे हलो र जुवाको सम्झना मात्रले पनि मन कस्तो पुलकित हुन्छ। यी केवल काठका औजार मात्र होइनन्, हाम्रा पुर्खाको जीवनशैली, माटोसँगको गहिरो नाता, र अथक परिश्रमका जीवन्त प्रतीक हुन्। यिनको मीठो बयान शब्दमा उतार्न खोज्दा मन अतीतका हरिया फाँटहरूमा पुग्छ, जहाँ यी औजारहरूले सुनौलो भविष्य कोर्थे। अहिले पनि कहिँ कतै कोर्दै छन्।
१. काठे हलो:
* यो हेर्दा साधारण देखिए पनि यसभित्र किसानको सपना र अन्नको आशा लुकेको हुन्छ। स्थानीय साल, सिसौ वा खोटो जस्ता बलिया काठबाट बनेको, टुप्पोमा तिखो फलामको फाली (तोरी) जडिएको हलोले नै कठोर धर्तीलाई चिर्दै जीवनको लागि मार्ग प्रशस्त गर्छ।
* जब हलि (हलो जोत्ने व्यक्ति) को निपुण हातमा यो पर्छ, तब यो निर्जीव काठले खेतमा कलात्मक रेखाहरू कोर्छ। माटोका डल्लाहरू फोर्दे, माटोलाई खुकुलो र नरम बनाउँदै बीउ छर्नका लागि उर्वर भूमि तयार पार्छ। हलोको घिस्रिँदो आवाज, गोरुको लयबद्ध चाल, र हलिको निर्देशन – यो दृश्य आफैँमा एउटा मौलिक लोकसंगीत जस्तै लाग्छ।
* काठे हलोले जोतेको खेतबाट आउने माटोको सुगन्ध! त्यो कुनै कृत्रिम अत्तरले दिन सक्दैन। त्यसमा प्रकृतिको ताजापन, किसानको पसिनाको मिठास, र अन्न फल्ने आशाको गन्ध घोलिएको हुन्छ। यो परम्परागत ज्ञान र सीपको अनुपम उदाहरण हो।
२. जुवा:
* जुवा त्यो विशेष आकारको काठ हो, जसलाई दुईवटा गोरुको काँधमाथि राखिन्छ। यसले दुवै गोरुको शक्तिलाई सन्तुलित रूपमा एकीकृत गरी हलो तान्न सहज बनाउँछ। यसमा सोइला (काठका किला) ठोकेर गोरुको घाँटीमा अड्याइन्छ, ताकि जोत्दा यो नखस्कियोस्।
* जुवा किसान र पशुधन बीचको अद्भुत सहकार्य र विश्वासको प्रतीक हो। जब जुवा गोरुको काँधमा पर्छ, ती कर्मठ जीवहरू आफ्नो मालिकको इशारामा, माटोको सेवामा समर्पित हुन्छन्। जुवाले दुई फरक शक्तिलाई एकै लक्ष्यमा केन्द्रित गर्छ, जसरी समाजमा एकताले ठूला-ठूला कामहरू सम्पन्न हुन्छन्।
* यो केवल गोरुलाई जोड्ने साधन मात्र होइन, यो किसानको अनुभव, सन्तुलनको ज्ञान, र पशुप्रतिको समझदारीको प्रमाण पनि हो। सही तरिकाले बनाइएको र मिलाइएको जुवाले गोरुलाई कम कष्ट दिन्छ र काम प्रभावकारी हुन्छ।
काठे हलो र जुवा – यी दुईको संयोजन नेपाली कृषि संस्कृतिको आत्मा हो। यिनीहरूले केवल खेत जोत्ने काम मात्र गर्दैनन्।
परम्परा र पहिचान: हाम्रा पुर्खाको अमूल्य ज्ञान, सीप, र जीवनपद्धतिलाई जीवन्त राख्छन्।
माटोसँगको आत्मीयता: किसानलाई माटोसँग प्रत्यक्ष साक्षात्कार गराउँछन्, जसले गर्दा माटोप्रतिको सम्मान र प्रेम प्रगाढ हुन्छ।
स्वावलम्बन र प्रकृतिप्रेम: स्थानीय स्रोतसाधनको प्रयोगबाट आत्मनिर्भरताको पाठ सिकाउँछन् र प्रकृतिसँगको सामिप्यता बढाउँछन्।
समय बदलियो, आधुनिक कृषि औजारहरू आए, तर काठे हलो र जुवाले बोकेको त्यो भावनात्मक गहिराइ, त्यो सांस्कृतिक मूल्य, र त्यो माटोसँगको जैविक सम्बन्ध कहिल्यै फिका हुँदैन। यी हाम्रा गौरवशाली कृषक परम्पराका मौन साक्षी हुन्, जसको सम्झना सधैंभरि हाम्रो मन-मस्तिष्कमा “मिठो र राम्रो” भएर बाँचिरहनेछ। यिनको आवाजमा जीवनको संगीत छ, यिनको स्पर्शमा सृष्टिको आशीर्वाद छ।